Medical Store business : मेडिकल स्टोअर उघडण्यासाठी अनेक नोंदणी करणे आवश्यक आहे आणि औषधे विकण्यापूर्वी कायदेशीर प्रक्रियांचे पालन करणे आवश्यक आहे. कॉर्पोरेट आणि मल्टी स्पेशालिटी हॉस्पिटल्सच्या वाढीमुळे भारतातील फार्मसी आणि हेल्थकेअर क्षेत्रांमध्ये प्रचंड वाढ झाली आहे. कमी भांडवल असलेल्या आणि आरोग्यसेवा क्षेत्रात गुंतवणूक करू इच्छिणाऱ्या उद्योजकांसाठी मेडिकल स्टोअरची स्थापना हा एक चांगला पर्याय आहे. हा लेख भारतात मेडिकल स्टोअर कसे उघडायचे ते प्रदान करतो.
मेडिकल स्टोअरचे प्रकार |Types of Medical Store Business
एखादी व्यक्ती कोणत्या प्रकारचे मेडिकल स्टोअर स्थापन करू शकते ते खालीलप्रमाणे आहेतः
Hospital Medical Store : हे हॉस्पिटलमध्ये येणाऱ्या रूग्णांच्या गरजा पूर्ण करण्यासाठी हॉस्पिटलमध्ये उघडलेले मेडिकल स्टोअर आहे.
Standalone medical store : हे मेडिकल स्टोअरचे सर्वात सामान्य प्रकार आहे. निवासी भागात उघडलेली ही लहान किंवा मध्यम आकाराची दुकाने आहेत जिथे रहिवासी आवश्यक औषधे खरेदी करण्यासाठी भेट देतात.
Chain pharmacy or franchise outlets: हे मॉल्स आणि शॉपिंग कॉम्प्लेक्समधील मेडिकल स्टोअर्स आहेत आणि वेगवेगळ्या भागात शाखा असलेल्या फार्मसीच्या साखळीचा भाग आहेत. ते सहसा मोठ्या आकाराचे मेडिकल स्टोअर असतात.
Township medical stores: या प्रकारची मेडिकल स्टोअर्स शहर किंवा गावात राहणाऱ्या लोकांच्या गरजा पूर्ण करण्यासाठी टाऊनशिपमध्ये उघडली जातात.
Stores in government premises: ही औषधांची दुकाने विविध सरकारी धोरणे आणि योजनांतर्गत उघडली जातात आणि थेट सरकारी नियंत्रणाखाली असतात. ते सहसा सरकारी कार्यालये आणि इमारतींमध्ये उघडले जातात.
Medical Store Business : हॉस्पिटल मेडिकल स्टोअर्स, चेन फार्मसी आणि टाऊनशिप मेडिकल स्टोअर्स सामान्यतः मोठ्या कॉर्पोरेट हॉस्पिटल किंवा कंपनी सारख्या संस्था अंतर्गत स्थापित केले जातात. स्टँडअलोन आणि टाऊनशिप मेडिकल स्टोअर्स सहसा मालक किंवा भागीदारांद्वारे दुकाने म्हणून स्थापित केले जातात. मेडिकल स्टोअर उघडू इच्छिणाऱ्या व्यक्तीने प्रथम त्यांना कोणत्या प्रकारचे मेडिकल स्टोअर सुरू करायचे आहे हे ठरवून त्याची नोंदणी आणि इतर परवान्यांसाठी अर्ज करणे आवश्यक आहे. ( Medical Store Business)
Medical Store Business उघडण्यासाठी आवश्यकता :
क्षेत्र तपशील ( Area specification ): मेडिकल स्टोअरचे क्षेत्रफळ किरकोळ व्यवसायासाठी किमान 10 चौरस मीटर आणि घाऊक व्यवसायासाठी 15 चौरस मीटर असणे आवश्यक आहे.
स्टोरेज सुविधा (Storage facility) : मेडिकल स्टोअर्समध्ये एअर कंडिशनर किंवा रेफ्रिजरेटर असणे आवश्यक आहे कारण लेबलिंग वैशिष्ट्यांसाठी विशिष्ट औषधे जसे की इन्सुलिन इंजेक्शन्स, लस, सेरा इत्यादी रेफ्रिजरेटरमध्ये संग्रहित करणे आवश्यक आहे.
तांत्रिक कर्मचारी ( Technical staff ) : मेडिकल स्टोअर्ससाठी तांत्रिक कर्मचारी आवश्यक आहेत, जे खालीलप्रमाणे आहेत.
1) घाऊक व्यवसायासाठी : औषधांची विक्री फक्त एक वर्षाचा अनुभव असलेल्या नोंदणीकृत फार्मासिस्टच्या उपस्थितीत किंवा औषध नियंत्रण विभागाने मंजूर केलेल्या चार वर्षांचा अनुभव असलेल्या व्यक्तीच्या उपस्थितीत केली पाहिजे.
2) किरकोळ विक्रीसाठी : औषधांची विक्री कामाच्या वेळेत नोंदणीकृत फार्मासिस्टच्या उपस्थितीत केली जावी.
मेडिकल स्टोअर नोंदणी | Medical Store Business Registration
Medical Store Business : हॉस्पिटल मेडिकल स्टोअर्स, चेन फार्मसी आणि टाऊनशिप मेडिकल स्टोअर्स साधारणपणे कंपनी किंवा LLP म्हणून स्थापित केली जातात. स्टँडअलोन आणि टाऊनशिप मेडिकल स्टोअर्स सहसा भागीदारी फर्म किंवा एकमेव मालकी म्हणून स्थापित केले जातात. मेडिकल स्टोअरच्या मालकाने मेडिकल स्टोअरच्या व्यवसायाच्या संरचनेचा प्रकार ठरवावा आणि त्यानुसार त्याच्या नोंदणीसाठी अर्ज करावा . (Medical Store Business)मेडिकल स्टोअरचा मालक स्टोअर उघडण्यासाठी निवडू शकतो अशा व्यवसाय संरचनांचे प्रकार खाली दिले आहेत:
मालकी नोंदणी : एकल मालकीच्या व्यवसायात, मेडिकल स्टोअरचा मालक म्हणून एकच व्यक्ती असेल. एकमेव मालक मेडिकल स्टोअर चालवतो आणि त्याचे व्यवस्थापन करतो. एकल मालकी स्थापन करण्यासाठी कोणत्याही विशिष्ट नोंदणीची आवश्यकता नाही. व्यवसाय चालवण्यासाठी एकमेव मालक किंवा मालकाने पॅन कार्ड घेतले पाहिजे आणि बँक खाते उघडले पाहिजे.
भागीदारी नोंदणी : भागीदारी फर्म म्हणजे मेडिकल स्टोअरची स्थापना दोन किंवा अधिक भागीदारांद्वारे केली जाते जे सर्व भागीदारांनी केलेल्या भागीदारी करारानुसार एकत्रितपणे व्यवसाय व्यवस्थापित करतात. त्याची नोंदणी रजिस्ट्रार ऑफ फर्म्सकडे करावी.
एक व्यक्ती कंपनी (OPC) नोंदणी : एक व्यक्ती कंपनी (OPC) ही कंपनीचा एकमेव सदस्य म्हणून एका व्यक्तीने नोंदणी केलेली कंपनी आहे. OPC मध्ये फक्त एक सदस्य असू शकतो जो मेडिकल स्टोअर चालवतो. जेव्हा एखादे मेडिकल स्टोअर ओपीसी कंपनी म्हणून नोंदणीकृत होते, तेव्हा त्याला कंपनीचे सर्व फायदे मिळतील, जसे की कंपनी सदस्यासाठी मर्यादित दायित्व, शाश्वत उत्तराधिकार, स्वतंत्र कायदेशीर अस्तित्व इ. एक ओपीसी कंपनीच्या रजिस्ट्रारकडे नोंदणीकृत असणे आवश्यक आहे ( आरओसी).
प्रायव्हेट लिमिटेड कंपनी नोंदणी : रजिस्ट्रार ऑफ कंपनीजकडे खाजगी लिमिटेड कंपनी म्हणून मेडिकल स्टोअरची नोंदणी देखील करता येते. प्रायव्हेट लिमिटेड कंपनी किमान दोन सदस्य आणि दोन संचालकांनी सुरू केली आहे. तथापि, कंपनी जनतेला तिच्या शेअर्सचे सदस्यत्व घेण्यासाठी आमंत्रित करणारा प्रॉस्पेक्टस जारी करू शकत नाही.
मर्यादित दायित्व भागीदारी (LLP) नोंदणी : अलीकडे, मर्यादित दायित्व भागीदारी (LLPs) लोकप्रिय झाली आहे. मेडिकल स्टोअर मालक त्यांचा व्यवसाय एलएलपी म्हणून सुरू करण्याचा विचार करत आहेत. दोन किंवा अधिक भागीदार सर्व भागीदारांद्वारे अंमलात आणलेल्या LLP करारांतर्गत LLP स्थापन करतात. एलएलपीचे कार्य भागीदारी फर्मसारखेच असते, परंतु त्यात कंपनीची वैशिष्ट्ये आणि फायदे असतात. एलएलपी कंपनी रजिस्ट्रारकडे नोंदणीकृत असणे आवश्यक आहे.
Medical Store Business Registration आवश्यक कागदपत्रे :
फार्मसी परवाना अर्ज.
औषध परवाना जमा शुल्क किंवा चलन पावत्या.
परिसरासाठी ब्लूप्रिंट किंवा मुख्य योजना.
जागेच्या ताब्याचा आधार.
मालक किंवा भागीदारांची ओळख आणि पत्ता पुरावा.
जागेचा मालकीचा पुरावा.
नोंदणीकृत आणि कार्यरत फार्मासिस्ट किंवा सक्षम कर्मचार्‍यांची नियुक्ती पत्रे.
पूर्णवेळ कार्यरत नोंदणीकृत फार्मासिस्ट किंवा सक्षम व्यक्तीचे शपथपत्र.
ड्रग्ज अँड कॉस्मेटिक्स अॅक्ट, 1940 अंतर्गत मालक, भागीदार किंवा संचालकांचे दोषसिद्ध नसलेले प्रतिज्ञापत्र.
Documents Required In English Format :
Pharmacy license application.
Drug license deposited fee or challan invoices.
Blueprint or key plan for the premises.
The basis of possession of the premises.
Identity and address proof of owners or partners.
Ownership proof of premises.
Appointment letters of registered and employed pharmacists or competent personnel.
Affidavit of the full-time working registered pharmacists or competent person.
Non-conviction affidavit of proprietor, partners or directors under the Drugs and Cosmetics Act, 1940.
Medical Store Business साठी आवश्यक इतर नोंदणी :
Medical Store Business च्या नोंदणीव्यतिरिक्त, व्यवसाय चालवण्यासाठी मेडिकल स्टोअरच्या मालकाला इतर अनेक नोंदणी आणि परवाने आवश्यक असतात. मेडिकल स्टोअरची एकमेव मालकी, भागीदारी फर्म, एलएलपी किंवा कंपनी म्हणून नोंदणी केल्यानंतर मेडिकल स्टोअरच्या मालकाने प्राप्त केलेल्या इतर महत्त्वाच्या नोंदणी खालीलप्रमाणे आहेत:
फार्मसी परवाना | Medical store license registration
फार्मसी लायसन्स हे Medical Store Business चालवण्यासाठी आवश्यक असलेल्या प्रमुख परवान्यांपैकी एक आहे. फार्मसी लायसन्स मिळवण्यासाठी मेडिकल स्टोअर मालक किंवा नियुक्त फार्मासिस्ट हे बी. फार्म किंवा एम. फार्मची पदवी असलेले पात्र फार्मासिस्ट असावेत.
दुकान आणि आस्थापना नोंदणी | Shop and Establishment Registration
सर्व मेडिकल स्टोअर्सना त्यांचा व्यवसाय चालवण्यासाठी दुकान आणि आस्थापना कायदा नोंदणी आवश्यक आहे . संबंधित राज्य/क्षेत्र महानगरपालिकेच्या नगरपालिका नियमांनुसार, सर्व दुकाने/दुकाने यांनी संबंधित राज्याच्या दुकान आणि आस्थापना कायद्यांतर्गत नोंदणी अनिवार्यपणे घेणे आवश्यक आहे.
जीएसटी नोंदणी | GST RegistrationMedical Store Business सह कोणत्याही व्यवसायाला वस्तू आणि सेवा कर (GST) नोंदणी आवश्यक आहे जर व्यवसायाची एकूण उलाढाल जीएसटी कायद्यानुसार विहित केलेल्या आर्थिक वर्षात थ्रेशोल्ड मर्यादेपेक्षा जास्त असेल. GST कायद्यांतर्गत, आर्थिक वर्षात सामान्य श्रेणीतील राज्यांसाठी रु.40 लाख आणि विशेष श्रेणीतील राज्यांसाठी रु. 20 लाखांच्या उलाढालीच्या मर्यादेपेक्षा जास्त उलाढाल असलेल्या वस्तूंचा पुरवठा करणार्‍या कोणत्याही व्यवसायाने GST नोंदणी घेणे आवश्यक आहे.
औषध परवाना | Drug License
प्रत्येक Medical Store Business सुरू करण्यापूर्वी औषध परवाना घेणे आवश्यक आहे . मेडिकल स्टोअर्स औषधे खरेदी आणि विक्रीमध्ये गुंतलेली असल्याने, त्यांना केंद्रीय औषध मानक नियंत्रण संस्था (CDSCO) आणि राज्य औषध मानक नियंत्रण संस्था (SDSCO) कडून औषध परवाना घ्यावा लागेल. दुकानाच्या प्रकारानुसार मेडिकल स्टोअरला दोन प्रकारचे औषध परवाने मिळणे आवश्यक आहे:
किरकोळ औषध परवाना: सामान्य केमिस्ट दुकान ( Chemist Store ) चालवण्यासाठी किरकोळ औषध परवाना आवश्यक आहे. हा परवाना फक्त त्या व्यक्तीच्या नावावर करता येईल ज्यांच्याकडे मान्यताप्राप्त विद्यापीठ किंवा संस्थेतून फार्मसीमध्ये डिप्लोमा किंवा पदवी असेल.
घाऊक औषध परवाना : घाऊक औषध परवाना औषधी आणि औषधांचा घाऊक व्यवसाय करणाऱ्या मेडिकल स्टोअर्सना दिला जातो. किरकोळ औषध परवान्यापेक्षा हा परवाना मिळविण्यासाठी कमी कठोर अटी आहेत.
भारतात वैद्यकीय क्षेत्र वाढत असल्याने Medical Store Business ( Medical Store ) स्थापन करणे हा एक चांगला पर्याय आहे. मेडिकल स्टोअर उघडण्यासाठी, एखाद्या व्यक्तीने भागीदारी, मालकी, एलएलपी किंवा कंपनी नोंदणी घेणे आवश्यक आहे. एकदा दुकानाची नोंदणी झाल्यानंतर, व्यवसाय सुरळीतपणे चालवण्यासाठी व्यक्तीने अनिवार्यपणे इतर परवाने आणि नोंदणी प्राप्त करणे आवश्यक आहे, जसे की औषध परवाना, दुकान आणि स्थापना परवाना आणि फार्मसी परवाना. औषध आणि सौंदर्य प्रसाधने कायदा, CDSCO आणि SDSCO नियम आणि नियमांनुसार औषध आणि औषधे विक्रीचा व्यवसाय चालवण्यासाठी व्यक्तीने स्टोअर आवश्यकतांचे पालन देखील केले पाहिजे.
जास्तीत विचारले जाणारे प्रश्न :
प्र. मेडिकल दुकान कोण सुरू करू शकते?
उत्तर- फार्मसी लायसन्स असलेला कोणीही मेडिकल स्टोअर उघडण्यास पात्र आहे. पात्र फार्मासिस्ट होण्यासाठी तुम्हाला फार्मसीमध्ये डिप्लोमा (डी.फार्म) किंवा बी. फार्म किंवा एम. फार्मची पदवी प्राप्त करणे आवश्यक आहे.
प्र. केमिस्ट दुकान हा फायदेशीर व्यवसाय आहे का?
उत्तर- कोणताही केमिस्ट व्यवसाय किंवा मेडिकल स्टोअर फार्मसी व्यवसायाप्रमाणेच फायदेशीर आहे . बहुतेक विहित औषध-संबंधित व्यवसाय बाजारात चांगला नफा कमावत आहेत. अगदी ओटीसी (ओव्हर-द-काउंटर) औषधे किंवा पेटंट औषधांचे दुकानही चांगले फायदेशीर आहे.
प्र. मेडिकल स्टोअर उघडण्यासाठी किती आवश्यक आहे?
उत्तर- उपनगरात मेडिकल स्टोअर उघडण्यासाठी किमान 3 ते 4 लाख रुपये लागतात. एका महानगरात ते उघडण्यासाठी तुम्हाला सुमारे 7-8 लाख रुपये सहज लागतील. तुम्ही एकतर घाऊक विक्रेते किंवा विशिष्ट साठेबाज असू शकता. मेडिकल स्टोअरसाठी व्यवसाय कर्ज मिळविण्यासाठी लहान व्यवसाय सहजपणे अर्ज करू शकतात.
प्र. मेडिकल स्टोअरमध्ये कोल्ड स्टोरेजची सुविधा आवश्यक आहे का?
उत्तर- होय सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे स्टोअरच्या आवारात रेफ्रिजरेटर असणे आवश्यक आहे.
कारण, लसी, सेरा, इन्सुलिन इंजेक्शन्स इत्यादीसारख्या विशिष्ट औषधांच्या लेबलिंग वैशिष्ट्यांनुसार, रेफ्रिजरेटरमध्ये संग्रहित करणे आवश्यक आहे.
प्र. डॉक्टर फार्मसी चालवू शकतात का?
उत्तर- नाही, डॉक्टरांना वैद्यकीय नैतिकतेवर आधारित फार्मसी शॉप चालवण्याची अधिकृत परवानगी नाही. रुग्णालयासाठी कोणताही औषध परवाना फार्मासिस्टच्या नावावर दिला जातो आणि डॉक्टर किंवा रुग्णालयाच्या मालकाच्याही नाही!
प्र. फार्मसीमध्ये डिप्लोमा किती वर्षांचा असतो?
उत्तर- डिप्लोमा इन फार्मसी हा २ वर्षांचा पूर्णवेळ अभ्यासक्रम आहे. त्यात खालील विषयांचा समावेश आहे-
